Bolesne karty historii, przypominające o tragedii Żydów, są dziś otwierane w Wędziagole. Pamięć szlachetnych ludzi daje świadectwo prawdzie.

Anna Boharewicz wspomina: „Był rok 1941, środek lata, usłyszałam hałas na ulicy. Spojrzałam przez okno. Ujrzałam tłum ludzi pędzonych ulicą Kiejdańską. Konwojowali go czterej, może pięciu mężczyzn uzbrojonych w karabiny. Kilku z nich było w mundurach policjantów, wszyscy mieli na rękawach białe opaski. Właściciel domu kazał mi odejść od okna, powiedział tylko tyle, że aresztowano Żydów z miasteczka i słyszał, że prowadzą ich do lasku Borek na rozstrzelanie.

Wystraszona zdążyłam jeszcze zobaczyć swoich znajomych – sąsiadów – rodzinę Żydów Garelików. Niezadługo dało się słyszeć odgłosy wystrzałów nadchodzące od strony lasku”.

Inny świadek – Stefan Kostkiewicz – twierdzi: „Całkiem blisko lasku Borek znajdowała się moja uprawna ziemia. W tym czasie byłem na polu, szykowałem się do zbliżających się żniw. Widziałem ofiary pędzone w stronę zawczasu wykopanego dołu, widziałem też ich oprawców. Znałem tych ludzi: byli to przedstawiciele Związku Szaulisów oraz Młodych Litwinów, niektórzy służyli w policji. Zabijać wędziagolskich Żydów przybyli też tzw. „baltaraiščiai” („białe opaski”) z Bobt i Łabunowa. Po rozstrzelaniu Żydów z miasteczka, oprawcy obrabowali ich domy, kradli, a potem sprzedawali rzeczy w okolicznych wsiach”. Bolesną przeszłość przypomina Zofia Mordas, dzwonnik parafii: „Od razu po rozstrzelaniu Żydów w lasku Borek rozstrzelano jeszcze kilka osób. Ich bliscy poprosili o bicie w dzwony. Kiedy dzwoniłam na dzwonnicę wdrapał się rozsierdzony policjant i kazał przestać, zagroził, że mnie zastrzeli. Wściekał się i krzyczał, pytając, czy ja dzwonię za tych bydlaków komunistów czy za Żydów. Nakazał, bym prędzej się nauczyła mówić po litewsku, krzyczał, że oni szybko zrobią porządek z Żydami i zabiorą się za nas – Polaków”.

Takie było jej spotkanie z największym mordercą w Wędziagole, zabójcą Żydów – policjantem Bakačionysem. Ironia losu, według świadków, później zabili go Niemcy. Jest to zaledwie kilka z wielu wspomnień starych wędziagolan o Holocauście...

W miniony czwartek, 8 listopada, w lasku Borek, w miejscu rozstrzelania Żydów w 1941 roku, odsłonięto monument ku czci ofiar Holocaustu. Pomnik symbolizuje wystające spod ziemi ręce wołające o pomoc, której się nie doczekały. Monument został wzniesiony dzięki finansowemu wsparciu tego projektu przez kompanię „Alex Lyon&Son” z USA. Jej prezydent – Jacek Lyon jest synem Żyda z Wędziagoły, Alexa Lyona, który przeżył Holocaust. Monument został ustawiony przed żydowskim cmentarzem – w miejscu mordu. Centralne wejście na miejsce zbrodni jest obramowane pochylonymi betonowymi płytami, które swoim kształtem przypominają wygląd starego żydowskiego cmentarza. Zachowało się na nim jeszcze wiele pomników. Napisy na nich świadczą o tym, że już w XVI wieku byli tu grzebani Żydzi mieszkający w miasteczku.

W środku lata 1941 roku ciszę tego laska przerwały wystrzały: byli rozstrzeliwani Żydzi z miasteczka, a w mglistym dniu 8 listopada 2018 roku ciszę laska przerwał śpiew pieśni pogrzebowej przez kantora Wileńskiej Chóralnej Synagogi Samuela Jatoma.

Na otwarcie monumentu przybył pełnomocny i nadzwyczajny ambasador Izraeala na Litwie Amir Maimon. „Dzisiejsze wydarzenie jest również przypomnieniem tego, że tu się działy straszne rzeczy. Od XVI wieku Litwini, Polacy i Żydzi żyli tu razem, obok siebie, żyli na Litwie i dla Litwy. Nazwiska niektórych z nich możecie przeczytać na pomnikach na starym cmentarzu. Po drugiej stronie – dół, dokąd Żydzi byli spędzeni i brutalnie zabici przez nazistów i miejscowych kolaborantów – tu mieszkających ludzi” – mówił ambasador.

Na ceremonię otwarcia przyjechał zastępca ambasadora USA na Litwie Marcus Micheli, przewodnicząca Wspólnoty Żydów Litwy Faina Kukliansky oraz wielu Litwaków z USA, Izraela, Kowna.

Mer rejonu kowieńskiego V. Makūnas w swoim przemówieniu przypomniał: „Holocaust to jeden z najbardziej bolesnych tematów w historii Litwy. Tylko mówiąc i wspominając tę tragiczną przeszłość możemy stać się otwarci na świat”. Kiedy patrzymy na monument widzimy jego oś – pionowo ustawioną stelę z kompozycją wyciągniętych rąk. Niżej, u dołu, wołanie o pomoc rozstrzeliwanych ludzi – ich modlitwa. Zaś ręka u góry symbolizuje nie podaną pomocną dłoń. Taka jest twórcza koncepcja autorów tego monumentu: architekt Violety Beigienė, rzeźbiarza Lukasa Šiupšinskasa, plastyka Vygintasa Tvarijonavičiusa i inżyniera Vydasa Jaskelevičiusa. Może chciano przypomnieć, przestrzec, zmusić do zamyślenia się? Przecież Żydom naszego miasteczka, którzy doświadczyli Holocaustu, pomocną dłoń wyciągnęli parafianie Polacy – to oni ratowali Żydów. Tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” za ratowanie Żydów został przyznany: Piotrowi Truskowskiemu, Anieli Witkowskiej, Janowi Eimontowi, Aleksandrowi i Malwinie Wonżodom, Kazimierzowi i Weronice Koczanom, Annie Kamarowskiej. Chwała i sława Wam, Sprawiedliwi tego świata!